गणपतिमद्य स्तुमः

गणानां त्वा गणपतिं हवामहे कविं कवीनामुपमश्रवस्तमम् ।

ज्येष्ठराजं ब्रह्मणां ब्रह्मणस्पत आ नः शृण्वन्नूतिभिः सीद सादनम् ।

ऋग्वेदः – २/३/२३

अयं गृत्स्नमद-ऋषेः मन्त्रः । अस्य मन्त्रस्य देवता ब्रह्मणस्पतिः । यद्यपि अत्र पुराणादिषु प्रसिद्धः गणपतिः देवता न, तथापि अयं वेदोक्तः ब्रह्मणस्पतिः एव कालान्तरे गणपतित्वेन परिकल्पितः इति विदुषां वादः ।

अस्य मन्त्रस्य त्वयमर्थः सायणभाष्ये उपलभ्यते । हे ब्रह्मणस्पते - ब्रह्मणः अन्नस्य कर्मणः मन्त्राणां वा पतिः, गणानां - देवगणानां सम्बन्धिनं, गणपतिं - स्वगणानां पतिः तं, कवीनां कविं – क्रान्तदर्शिनां क्रान्तदर्शी तं, उपमश्रवस्तमं – श्रेष्ठान्नवन्तं, ज्येष्ठराजम् – श्लाघ्यानां मध्ये राजन्तं, ब्रह्मणां – मन्त्राणां स्वामिनं, त्वा हवामहे – त्वाम् अस्मिन् कर्मणि आह्वयामः, नः - अस्माकं, स्तुतीः शृण्वन्, ऊतिभिः – रक्षणैः, सादनम् – यज्ञगृहम्, आ सीद – उपविश ।

       गणपतेः अद्यत्वे आदिपूज्यत्वादयः ये धर्माः उच्यन्ते तेषां मूलमत्रैव दृश्यते । अत्र ब्रह्मणस्पतिः कर्मणां पतिः, देवगणानां पतिः, क्रान्तदर्शिनाम् अपि क्रान्तदर्शी अतः विद्याधिदेवः, अन्नस्य पतिः अतः सर्वभक्ष्याणां प्रदाता, यज्ञकर्तुः यज्ञस्य च रक्षकः अतः सर्वविघ्नानां विनाशकः ।

एतादृशं गणपतिमद्य स्तुमः